Open en dicht

Op de voorkant van dit paneel staat de familie van Jezus afgebeeld, ook wel de heilige maagschap genoemd. Dit is het linkerluik van een groot altaarstuk. Wanneer de luiken gesloten waren, zag de middeleeuwse gelovige vier scènes uit het lijden van Christus. Schaepman nam dit luik waarschijnlijk mee uit Losser, een plaats in Overijssel. Daar bevond zich veel herplaatste middeleeuwse kunst, afkomstig uit de in 1811 opgeheven abdij van Maria Vlucht in Glane. Mogelijk komt dit werk daar oorspronkelijk vandaan.

Atelier Meester van Liesborn, ca. 1480
Utrecht, Museum Catharijneconvent

zaaltekst tentoonstelling

In de ban van de middeleeuwen

2025

Niet in het museum te zien

ABM s35a

schildering

Linkerluik van een altaarstuk, op buitenzijde H. Maagschap en op binnenzijde vier episoden uit het lijden van Christus; Christus in de hof van Gethsemane, Gevangenneming, Geseling en Doornenkroning

atelier Meester van Liesborn (schilder)

1475 - 1484

olieverf, paneel

schenking

1875

Linkerluik van een altaarstuk, buitenzijde:
De heilige Anna en haar familieleden zijn gegroepeerd bij een stenen muur in een heuvelachtig landschap met bomen. Centraal in de compositie zijn Anna, Maria en het Christuskind voorgesteld. Anna houdt haar linker hand op een opengeslagen boek en geeft het kind een appeltje. Links van Anna zijn haar dochter Maria Klopas met haar kinderen Jakobus de Mindere, Jozef de Rechtvaardige (Barnabas), Judas Taddeüs en Simon afgebeeld. Rechts van de maagd Maria zit haar halfzus Maria Salome met haar zoons Johannes de Evangelist en Jakobus de Meerdere. De laatste twee zijn voorgesteld met hun attributen, Johannes met de kelk in zijn handen en Jakobus als pelgrim met staf, tas en hoed. In tegenstelling tot de figuren achter de stenen muur zijn deze personages alle voorzien van een gouden nimbus. Achter de muur zijn de echtgenoten en andere familieleden afgebeeld. Geheel links, boven zijn vrouw Maria Klopas, staat Alfeüs. Daarnaast staan de drie echtgenoten van Anna: Klopas, Salome en Joachim. Boven Maria is Jozef zichtbaar. Uiterst rechts is Zebedeüs te zien, de echtgenoot van Maria Salome. De achterste rij familieleden wordt gevormd door Hismaria, de zuster van Anna en haar schoondochter Emerentia met Servatius op haar arm. Servatius is de kleinzoon van Emerentia en Anna's zoon Eliud, die verderop rechts is afgebeeld bij zijn zuster Elisabet en haar zoontje Johannes de Doper.
Alle personages in de voorstelling zijn voorzien van hun namen in gotisch schrift.

Linkerluik van een altaarstuk, binnenzijde:
Het paneel is door middel van een decoratieve (gestempeld ? geschilderd ? was ? reliëf ?) lijst/rand verdeeld in vier vlakken, waarop episoden uit het passieverhaal zijn weergegeven. Links bovenaan is Christus knielend afgebeeld in de Hof van de Olijven. Drie van zijn discipelen, waaronder Johannes en Petrus, bevinden zich slapend op de voorgrond. Op de achtergrond Jerusalem. Rechtsboven de gevangenname van Christus. Weergegeven is het moment waarop Christus het door Petrus afgehakte oor van Malchus wil aanzetten. De twee voorstellingen op de onderste helft van het schilderij zijn gesitueerd in een interieur. De kamers zijn perspectivisch zodanig weergegeven dat het één ruimte lijkt. Linksonder is de geseling van Christus van Christus voorgesteld. In het midden staat Christus tegen de geselzuil. Hij wordt omgeven door vier beulsknechten. Rechtsonder vindt de doornenkroning van Christus plaats. Christus zit met gebonden handen op een zetel met een hoge leuning in het midden van de ruimte. Twee beulen aan weerszijden drukken hem de doornenkroon op het hoofd, terwijl hij van de derde een 'scepter' krijgt aangereikt.

Het paneel vormde de binnenzijde van een (zijluik van een) altaarstuk. Sommige auteurs zijn van mening dat het om de buitenzijde van een altaarluik gaat (Münster 1952, waarschijnlijk het linker luik; Stange 1967).

Buitenzijde:
In de cat.tent. van Münster staat vermeld dat de voorstelling grotendeels is overschilderd en dat rechts een strook verloren lijkt te zijn gegaan (Münster 1952). Stange (1967) constateert eveneens een belangrijke mate van overschildering, maar vermeldt dat links een smalle strook verloren is gegaan. Bij nauwkeurige observatie blijkt dat de voorstelling aan de rechterzijde is uitgebreid op de baard van de schildering.

Binnenzijde:
Vergelijk de passievoorstellingen op het Halderner-altaarstuk van de Meister von Schöppingen in de Dom van Keulen (Münster 1952, t. 2, afb. 2-5).
De voorstellingen zijn zwaar beschadigd en ten dele verloren gegaan. Ontbrekende fragmenten zijn met roodbruine verf (en gekleurde was vgl. Middelrijns altaar ?) ingevuld.

Toeschrijving:
Nederrijnse Meester (Utrecht 1933); Omgeving Dirck Baegert, werkzaam in het Rijnland en in Westfalen in het laatste kwart van de vijftiende eeuw (Utrecht 1933; Utrecht 1948). Naar aanleiding van een mondelinge mededeling van Friedländer in 1923 toegeschreven aan iemand uit het atelier van de Meester van Liesborn (geb. ca. 1430) in Westfalen (inventarisvel; Münster 1952 (omgeving Liesborn); Stange 1967; Utrecht 1983; Utrecht 1988). Volgens Stange (1967) is het de 'tweede assistent' van deze meester. Volgens cat.tent. Münster (1952) door dezelfde kunstenaar vervaardigd als die tekende voor de binnenzijde van een vleugel van het Amelsbürense passie-altaar (Münster 1952, nrs. 154-59).

Datering:
Midden zestiende eeuw (Utrecht 1933). Laatste kwart vijftiende eeuw (Utrecht 1948). Omstreeks 1470 (Utrecht 1983; Utrecht 1988).

Materieel onderzoek Sytema o.l.v. Van Asperen de Boer (1993): Bevestiging van opmerkingen van Stange (1967) m.b.t. de overschilderingen. Ondertekening is aangebracht in penseel. Er zijn verfmonsters genomen, maar hierover geen verdere conclusies.

Natuurwetenschappelijk onderzoek:
Onderzoek met infraroodreflectografie (IRR) werd uitgevoerd op 12 juli en 25 oktober 1993 door prof. dr. Van Asperen de Boer. Negatiefnummers (aanwezig bij het RKD Den Haag): AB 1492:1-36A, AB 1493:1-24, AB 1500:11 t/m 1504:36. Een tweede onderzoek met IRR vond plaats op 12 februari 1999 en 14 juni 1999 door Molly Faries. Negatiefnummers (aanwezig bij het RKD DEn Haag): MF 1387:13 t/m 1388:28, MF1403:2a t/m1404:36a.

Leven en werk van de schilder Dirck van Hoogstraten (1596-1640)  (Michiel Roscam Abbing), 2025, p. 97, afb.Die Heilige Sippe und die Mediengeschichte des Triptychons  (H. Kuhn), 2018, p. 38, afb.De zusjes van Maria  (Désirée M.D. Krikhaar), 2017Maria [bezoekersboekje] , 2017, nr. 71Geen dag zonder Maria  (Désirée M.D. Krikhaar), 2017, 27 juliMusea zijn de nieuwe kerken  (Herman Pleij), 2016, p. 28, afb.Anna-te-drieën en de Nederlandse gezinscultuur  (Herman Pleij), 2016, p. 16, afb.Gezien met eigen ogen! : topstukken uit de Middeleeuwen in Museum Catharijneconvent  (Wendelien van Welie), 2014, p. 33-35, afb.Textbook highlights Museum Catharijneconvent (2013) , 2013, nr. 204Zoektocht naar twee schilders uit de Noordelijke Nederlanden : een bijdrage aan verder inzicht over de Noord-Nederlandse schilderkunst uit het eind van de vijftiende en begin van de zestiende eeuw  (Denise Derksen), 2012, Deel B, afb. 11Naar de Middeleeuwen : het Aartsbisschoppelijk Museum in Utrecht vanaf het begin tot 1882  (Elmer Peters), 2012, p. 98, afb.Pelgrims : onderweg naar Santiago de Compostela  (Dirk Aerts), 2011, p. 56, afb.Zeven dames, tien heren en negen kindertjes: vijf voorstellingen van de Heilige Maagschap in het Wallraf-Richartz-Museum  (Jos Koldeweij), 2009, vgl.De triptiek van de maagschap van de helige Anna  (Roel Slachmuylders), 2004, p. 103, fig. 11Museum Catharijneconvent [agenda] 2004 , 2003, afb. week 8Goddelijk geschilderd : honderd meesterwerken van museum Catharijneconvent  (Henri Defoer), 2003, p. 44-48, afb.De schilderijen van Museum Catharijneconvent  (Jeltje Dijkstra), 2002, p. 73-74, afb.Museum Catharijneconvent : een keuze uit de mooiste werken  (Niels H. Koers), 2000, p. 26, afb.Kunst met een verhaal : een keuze uit twee musea  (Arno Fafié), 2000, p. 21-26, afb.Anna-te-drieën in het Catharijneconvent  (Hortense Höppener-Bouvy), 1995, p. 6-10The Golden Legend : Readings on the Saints (Jacobus de Voragine), 1993, dl. 2, vgl. p. 150De Meester van Liesborn (atelier) : Rijksmuseum het Catharijneconvent Utrecht : altaarpaneel met "De maagschap van de heilige Anna" (ABM s35)  (Tjeerd Sytema), 1993Heilige Anna, grote moeder : de cultus van de Heilige Moeder Anna en haar familie in de Nederlanden en aangrenzende streken  (Ton Brandenbarg), 1992, vgl., p. 13-22Heilig familieleven : verspreiding en waardering van de historie van Sint-Anna in de stedelijke cultuur in de Nederlanden en het Rijnland aan het begin van de moderne tijd (15de/16de eeuw)  (Ton Brandenbarg), 1990, p. 23, afb.Marienlexicon  (Remigius Bäumer), 1988-1994, dl. 6, p. 175-179St.-Anna en haar familie : de Anna-verering in verband met opvattingen over huwelijk en gezin in de vroeg-moderne tijd  (Ton Brandenbarg), 1985, p. 101-128 nr. 93Rijksmuseum Het Catharijneconvent = State Museum Het Catharijneconvent , 1983, p. 55, afb.Kritisches Verzeichnis der Deutschen Tafelbilder vor Dürer 1: Köln, Niederrhein, Westfalen, Hamburg, Lübeck und Niedersachsen  (Alfred Stange), 1967, nr. 540Ikonographie der christlichen Kunst  (Gertrud Schiller), 1966-1991, p. 159Westfälische Maler der Spätgotik 1440-1490 : Ergänzungen zum Katalog  (Paul Pieper), 1954, m.n. p. 95, 97Westfälische Maler der Spätgotik 1440-1490 , 1952, cat. nr. 2-5, 10-164, Tafel 2, 48Catalogus schilderijen Aartsbisschoppelijk Museum [1948]  (Antonius Egbertus Rientjes), 1948, p. 3Symboliek en iconografie der christelijke kunst  (J.J.M. Timmers), 1947, afb. 62Catalogus der schilderijen Centraal Museum Utrecht [1933] , 1933, cat. nr. 541St. Anna-te drieën in het Aartsbisschoppelijk Museum  (M. van de Schrieck), 1930, p. 257, afb.De voorstelling der H. Maagschap van Maria  (Antonius Egbertus Rientjes), 1922, afb. 2De aanverwantschap van Maria (15e eeuw) , 1883, p. 247, afb. p. 244Der altdeutsche Maler Gert van Lon zu Geseke (Nordhoff. J.S.), 1882, m.n. p. 131Oog : tijdschrift van het Rijksmuseum Amsterdam , 2008/1, p. 22, afb.Rheinischer Verein für Denkmalpflege und Heimatschutz , 2 (1931), p. 88Heilig familieleven in de late middeleeuwen  (Ton Brandenbarg), p. 56, afb. 43

Ziet u een fout of heeft u extra informatie over dit object?
Laat het ons weten!